Italijanski pisac Umberto Eko se 1980. godine prvi put pojavio na literarnoj sceni i svojim književnim prvencem Ime ruže ostavio tako jak utisak i stekao ogromnu popularnost da kasnijim delima više nikada nije uspeo da dostigne ovaj početni zamah slave. A sve je počelo tako što se ovaj esejista, istoričar srednjeg veka, filozof i profesor semiotike opredelio da napiše jedan postmodernistički triler sa misterioznim ubistvima u italijanskoj opatiji i fantastičnu studiju o srednjem veku i različitim tumačenjima Biblije i Aristotelovih dela.
Umberto Eko (izvor: wikipedia.org)
Radnja romana započinje pronalaskom rukopisa ostarelog Adsa iz Melka koji se seća neobičnih događaja iz svoje mladosti kada je kao benediktinski iskušenik sa svojim učiteljem, franjevačkim fratrom Vlijamom od Baskervila, posetio Aboneovu opatiju u Alpima u severnoj Italiji, čuvenu po bogatstvu i retkim knjigama, radi teološke rasprave među dve frakcije katoličke crkve. U njoj ih je dočekala neobična smrt monaha crtača minijatura Adelma, a Vilijam, poznat po svojoj mudrosti i domišljatosti, zamoljen je od strane opata Abonea da je istraži i razreši. Uporedo sa sastankom papske i carske delegacije nova ubistva se nižu neverovatnom brzinom a svi putevi misterije i njenog razrešenja vode ka tajanstvenoj knjizi, sakrivenoj u lavirintu strogo čuvane biblioteke, gde će Vilijam i Adso razrešiti ne samo opasan um ubice već se boriti i za sopstveni život.
Ono što prvo ostavi utisak na stranicama knjige jeste izuzetna atmosfera srednjeg veka koju je Eko prikazao u svom delu. Što i ne treba da čudi jer je kao proučavalac ovog razdoblja odlično poznavao ne samo prilike u XIV veku, kada se i odigrava radnja, već i sukobe u crkvi, način života tog vremena, posebno među monasima uključujući živopisnu svakodnevicu sa sve svinjokoljem, paganskim ljubavnim vradžbinama i požarom, koji su se u to vreme često dešavali. Stvarajući postmodernistički novi istorijski roman on je iz pronađenog rukopisa prikazao izmišljenu hroniku a istoriju prilagodio književnom delu, malo prihvatajući istorijsku građu, malo je odbacujući i dodajući izmaštane tajne da bi roman bio što intrigantniji.
Opatija San Mikele u Pijemontu koja je poslužila kao inspiracija za Aboneovu opatiju u romanu “Ime ruže” (izvor: wikipedia.org)
Druga posebnost ovog dela je zaplet poput kriminalističkih i detektivskih romana gde se istražuju misteriozne smrti, razrešavaju međusobni odnosi i veze i izvodi zaključak da je problem mnogo dublji jer se u opatiji, večno obavijenoj maglom, kriju mnoge tajne koje se vekovima brižljivo čuvaju. Tako ubistva sa misterioznim crnim mrljama po jeziku i telu upućuju na ideju da su žrtve otrovane a u isto vreme podsećaju na niz iz Jovanovog otkrovenja koji nagoveštava dolazak Antihrista. Posebno zanimljiva je čuvena biblioteka kojoj pristup imaju samo tri osobe: bibliotekar, njegov pomoćnik i opat Abone, duhovni otac svih monaha, sa svojim lavirintom u čijem je srcu sakrivena soba Finis Africae koja simbolizuje geografsku ivicu sveta i stara jeretička knjiga koju ubica sakriva i pomoću koje ubija.
Druga nit radnje odnosi se na teološku raspravu u opatiji kojoj prisustvuju papska i carska delegacija na čijem sastanku treba da se odluči da li je Isus bio siromah i da li franjevci imaju prava da se odriču zemaljskih dobara. U osnovi svega je zapravo materijalno bogatstvo klera koje se oseća ugroženo jer se preterano okreće skromnom životu. Koristeći ovu temu Eko je ironičnu oštricu uperio na društvo i to kroz kritiku crkve koja manipuliše masama ne želeći da se okrene siromaštvu koje je propovedao Hrist a svaku frakciju sa takvom idejom smatra jeretičkom. Time je želeo da pokaže da svaka ideologija u svojoj osnovi ima borbu za vlast i želju za moći. Sa druge strane, koristeći simbol sakrivene knjige u opatiji, tačnije Aristotelove knjige o komediji, on je govorio i protiv dogme, čime je delo podigao na nivo romana ideje jer kroz Vilijema propagira racionalnost, istraživački duh i lepotu ljudskog uma nasuprot Horheu koji simbolizuje dogmatizam, cenzuru, težnju za čuvanjem tajni po svaku cenu i zatvorenost biblioteke za spoljni svet.
Najupečatljivija osobina postmodernizma u romanu je intertekstualnost, koja je najbolje prikazana citatom koji iskazuje da sve knjige govore o drugim knjigama i da se u svakoj knjizi nalazi neka već ispričana priča, aludirajući na srednjovekovno shvatanje da bismo napisali nešto novo, moramo da citiramo nešto staro, već napisano. Otud se u delu pojavljuju ne samo originalni latinski citati i rasprave o Aristotelovoj filozofiji, već se osećaju i uticaji nekih velikih pisaca i njihovih dela. Tako se kod Vilijema od Baskervila oseća delovanje Artura Konana Dojla i njegovog Šerloka Holmsa, jer osim imena jednog od romana, Vilijam ima slične metode zaključivanja, neiscrpnu energiju i potencijalni je uživalac halucinogenih biljaka uz pomoć kojih se opušta i stimuliše isto kao što je čuveni detektiv činio sa narkoticima. Eko je veoma poštovao Horhea Luisa Borhesa pa je važnom liku u romanu dodelio njegovo ime a iz priča ovog argentinskog pisca preuzeo je motive slepog bibliotekara, lavirinta, ogledala, sekti i opskurnih rukopisa i knjiga. Međutim, nameće se utisak da je duh Imena ruže najbliži Manovom Čarobnom bregu jer ne samo da radnju smešta na planinu, u zatvorenu, izolovanu sredinu opatije/sanatorijuma, tajanstvenih mesta koja intrigiraju ljude i u kojima žive tipični predstavnici društva oličenih kroz monahe, inkvizitore i siromašne seljake, već simbolizuju slom Evrope svog vremena, pogotovo kod Eka koji požarom metaforično prikazuje njen nestanak.
Za naslovom dela pisac je dugo tragao. Na kraju se opredelio za Ime ruže ne samo zato što ovaj cvet ima toliko značenja da ona postaju nevažna, već zato što poslednja rečenica u delu „od ruže negdanje osta ime, imena tek gola imamo“ simbolizuje nešto što sasvim iščezava. Možda zauvek izgubljenu Aristotelovu knjigu o komediji, uništenu biblioteku ili prelepu seljanku koja je u trenutku Adsove ispovesti mrtva. A možda baš jalovost same opatije u kojoj žive čuvari sveta koji nestaje, iako oni među svojim zidovima to ni ne slute.
jelenadilber 